Ὁ Δρόμος πρὸς τὴν Δουλεία.

Παρουσίασις του βιβλίου,

από τον Οικονομολόγο Δρ. Αθανάσιο Χύμη.

Το βιβλίο αυτό του Friedrich A. Hayek (Χάγιεκ) αποτελεί πραγματική αχτίδα φωτός και ελπίδος για την σημερινή Ελλάδα που προσπαθεί να βγει από το τέλμα της οικονομικής κρίσεως, αποτέλεσμα των επί δεκαετιών σοσιαλιστικών πολιτικών και πρακτικών.

Προφήτης; Όχι. Επιστήμων διορατικός και Δίκαιος!

Εάν αυτά που έγραψε ο Χάγιεκ, ο μεγάλος αυτός διανοητής και οικονομολόγος βραβευμένος με νόμπελ οικονομικών το 1974, εν έτει 1944 ήτοι σχεδόν 70 χρόνια πριν, είχαν έστω εν μέρει εισακουσθεί από τους πολιτικούς ταγούς της χώρας μας δεν θα είχαμε φθάσει στην σημερινή κρίση. Παρ’ όλα αυτά, εάν ο Χάγιεκ εισακουσθεί έστω και σήμερα, την ύστατη αυτή ώρα, θα βγούμε από την κρίση και μάλιστα το συντομότερον δυνατόν.

Ο Χάγιεκ δεν «χαϊδεύει τα αυτιά». Μιλάει τη γλώσσα της επιστημονικά τεκμηριωμένης αλήθειας, την γλώσσα η οποία δυστυχώς κατά το μάλλον ή ήττον δυσαρεστεί τους επαγγελματίες πολιτικούς, τους καθοδηγητές, όχι μόνον της Ελλάδος αλλά και όλου του κόσμου, ιδιαίτερα τους φιλικά προσκείμενους στα σοσιαλιστικά ιδεώδη. Το βιβλίο αυτό έρχεται να κλονίσει και να γκρεμίσει τον σοσιαλιστικό θρόνο, πάνω στον οποίον δυστυχώς κάθονται όχι μόνον οι περισσότεροι των πολιτικών ταγών της χώρας μας αλλά και πολλοί της πνευματικής ηγεσίας της Ελλάδος οι οποίοι φυσικά φέρουν ακεραία την ευθύνη της σημερινής καταστάσεως της πατρίδος μας.

Διαβάζοντας το έργο αυτό, αν και γραμμένο το 1944, νομίζει κανείς ότι γράφτηκε σήμερα. Έχει καταστεί δηλαδή ένα κλασσικό έργο, διαχρονικό και πάντα επίκαιρο. Ακόμη περισσότερο, νομίζει κανείς ότι ο Χάγιεκ το έγραψε για την Ελλάδα. Περιγράφει συνθήκες και καταστάσεις στις οποίες οδηγείται μία οικονομία όταν ελέγχεται από το κράτος σε τέτοιο βαθμό ώστε να καταπνίγει κάθε ιδιωτική επιχειρηματική πρωτοβουλία και κατ’ επέκταση κάθε δράση του απλού καθημερινού πολίτη.

Διαλύοντας μύθους, πλάνες και μυθεύματα.

Λαμβάνοντας την ευκαιρία να προλογίσω το μνημειώδες αυτό έργο του Χάγιεκ θα ήθελα επικαλούμενος το έργο του να ξεδιαλύνω κάποιες πλάνες και κάποιους μύθους σχετικά α) με την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, ξεκαθαρίζοντας τα πραγματικά αίτια της κρίσεως όπως τα επεξηγεί η Αυστριακή Οικονομική σχολή (Menger, Bawerk, Mises, Hayek και Rothbard, μεταξύ άλλων) και β) ειδικότερα να αναφερθώ στην Ελληνική κρίση χρέους.

Είναι επιτέλους καιρός να δοθεί στην Αυστριακή οικονομική σχολή η δέουσα προσοχή, όχι μόνο από την ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και από το σύνολο της πνευματικής και πολιτικής ηγεσίας της χώρας. Η Αυστριακή σχολή, εδώ και τουλάχιστον έναν αιώνα, όχι μόνον με τον Χάγιεκ αλλά και με τον έτερο βασικό εκπρόσωπό της Ludwig von Mises, έχει περιγράψει τα προβλήματα που θα ανακύψουν εάν το Κράτος επεμβαίνει σε μεγάλο βαθμό στην οικονομία. Είναι ουσιαστικά ή μόνη οικονομική σχολή η οποία είχε προβλέψει την παρούσα κρίση αλλά και τις περισσότερες των προηγουμένων κρίσεων, τουλάχιστον θεωρητικά. Εάν ο κόσμος μελετούσε και εφάρμοζε περισσότερο τις προτάσεις και ιδέες του Χάγιεκ και Μίσες θα είχε αποσοβηθεί όχι μόνον η Ελληνική κρίση χρέους αλλά ακόμα και αυτή η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η οποία και απετέλεσε αφορμή και όχι αιτία των επερχομένων οικονομικών κρίσεων.

Ο πρώτος και βασικότερος μύθος σχετικά με την χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε το 2008 στις ΗΠΑ, είναι ότι η κρίση αποτελεί απόδειξη της αποτυχίας του καπιταλισμού και ότι χρειάζεται μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση στις τράπεζες. Ουδέν ψευδέστερον αυτού! Είναι ακριβώς η κρατική παρέμβαση και το κεντρικώς σχεδιασμένο τραπεζικό σύστημα των ΗΠΑ (ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα) που έφεραν την κρίση. Τα επιτόκια των τραπεζών αντί να καθορίζονται από την αγορά, δηλαδή την προσφορά και την ζήτηση για χρήμα, καθορίζονται κεκλισμένων των θυρών από μία ολιγαρχία στενά συνδεδεμένη με το πολιτικό σύστημα μια και αποτελούν μοχλό ασκήσεως οικονομικής πολιτικής. Αυτό λέγεται κεντρικός σχεδιασμός και ο αναγνώστης θα διαβάσει ενδελεχώς στο έργο του Χάγιεκ τι σημαίνει κρατικός σχεδιασμός και τα ολέθρια αποτελέσματα αυτού στην οικονομία.

Η κεντρική λοιπόν τράπεζα των ΗΠΑ, η γνωστή ως FED εκ του Federal Reserve Bank, σε συμφωνία με την πολιτική ηγεσία της Αμερικής και υπακούοντας στην πολιτική πρόταση για να αποκτήσει ο κάθε αμερικανός το δικό του σπίτι, στα πλαίσια της λεγόμενης κοινωνικής πολιτικής, έριξε τα επιτόκια ώστε ο κάθε αμερικανός να μπορεί να πάρει φθηνό δάνειο για να αγοράσει το δικό του σπίτι. Αυτό δεν είναι καπιταλισμός˙ είναι κεντρικός σχεδιασμός και μάλιστα στον πιο νευραλγικό τομέα της οικονομίας, το χρήμα. Η κεντρική αυτή απόφαση να παρακαμφθεί δηλαδή ο μηχανισμός της αγοράς και να αποφασιστεί το επιτόκιο κεντρικά, σημαίνει ότι ο καπιταλισμός καταργήθηκε στο τραπεζικό σύστημα και αντικαταστάθηκε από στυγνό ολοκληρωτικό σοσιαλισμό σοβιετικού τύπου. Ενδεχομένως να ακούγεται περίεργο στο αναγνώστη ότι στην Αμερική, την λεγόμενη Μέκκα του καπιταλισμού, εφαρμόζεται σοβιετικού τύπου πολιτική στο τραπεζικό σύστημα. Είναι όμως γεγονός ότι στον τραπεζικό κλάδο έχουν παραβιασθεί και καταλυθεί πλήρως οι αρχές του καπιταλισμού, της ελεύθερης δηλαδή αγοράς, ο οποίος αντικατεστάθη από ένα είδος σοσιαλισμού που μπορεί  να ονομασθεί κρατικός καπιταλισμός (state capitalism) ή καπιταλισμός των ολίγων (crony capitalism) και ο οποίος έφερε την περίφημη φούσκα των ακινήτων και την χρηματοπιστωτική κρίση.

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος του ύψους του Χάγιεκ, ούτε καν οικονομολόγος για να καταλάβει τι σημαίνει η απόφαση της κεντρικής τράπεζας να μειώσει τα επιτόκια. Οι αμερικανοί πολίτες άρχισαν να παίρνουν δάνεια (φθηνό γαρ χρήμα ελέῳ τεχνητώς χαμηλού επιτοκίου) για να αγοράσουν κατοικία. Επίσης δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος για να καταλάβει τι σημαίνει η αύξηση της ζήτησης στην αγορά κατοικιών. Όπως σωστά μαντεύει ο αναγνώστης, σημαίνει αύξηση της τιμής της κατοικίας. Και ιδού ο φαύλος κύκλος που τροφοδοτεί την οικονομική φούσκα η οποία ξεκινά: Το τεχνητά φθηνό χρήμα αυξάνει την ζήτηση χρήματος, η οποία με την σειρά της μεταφράζεται σε αύξηση της ζήτησης κατοικίας και η οποία οδηγεί σε αύξηση της τιμής αυτής με αποτέλεσμα ο επόμενος αγοραστής κατοικίας καλείται να λάβει μεγαλύτερο δάνειο (μεγαλύτερη ζήτηση χρήματος) και ούτω καθ’ εξής.

Ο οικονομολόγος αναγνώστης μας θα διερωτηθεί: «Και από που έρχεται αυτό το χρήμα; Έστω πράγματι ότι η κεντρική τράπεζα έριξε τεχνητά τα επιτόκια. Η αγορά θα ισορροπήσει την τεχνητή αύξηση της ζήτησης χρήματος αναγκάζοντας τις τράπεζες να ανεβάσουν τελικά τα επιτόκια ή θα τις αναγκάσει να αυξήσουν την προσφορά χρήματος με αποτέλεσμα την αύξηση του πληθωρισμού και την υποτίμηση του νομίσματος». Πολύ ορθή η παρατήρηση και πράγματι σε συνθήκες καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς έτσι θα έπρεπε να γίνει. Όμως όπως μόλις είπαμε, δεν υπάρχει καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς στο τραπεζικό σύστημα! Αντιθέτως, υπάρχει σοσιαλισμός και κεντρικός σχεδιασμός σοβιετικού τύπου.

Συγκεκριμένα, η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ τυπώνει χρήμα κατά το δοκούν και συνεπώς αυξάνει την προσφορά χρήματος. Επειδή όμως οι υπόλοιπες κεντρικές τράπεζες, δηλαδή τα υπόλοιπα νομίσματα, ακολουθούν τις ενέργειες της FED, όσον αφορά στην μείωση των επιτοκίων (π.χ. η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ΕΚΤ) και τα άλλα νομίσματα πληθωρίζονται σε παρόμοιο βαθμό με αποτέλεσμα το δολλάριο να μην υποτιμάται δραματικά σε σχέση με τα υπόλοιπα νομίσματα. Όμως όλα τα νομίσματα υποτιμώνται σε σχέση με κάποιο σταθερό σημείο αναφοράς. Ένα τέτοιο σταθερό σημείο αναφοράς είναι ο χρυσός. Αρκεί μία ματιά σε ένα διάγραμμα της πορείας της αξίας του χρυσού από το 2000, όταν δηλαδή επί Κλίντον ετέθη σε εφαρμογή η «κοινωνική» πολιτική να αποκτήσει ο κάθε αμερικάνος σπίτι, κι εντεύθεν, για να διαπιστώσει κανείς την υποτίμηση του δολλαρίου, του ευρώ και των υπολοίπων νομισμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο.

Με την εντολή λοιπόν των κεντρικών τραπεζών για μείωση των επιτοκίων από τις υπόλοιπες τράπεζες και την έμμεση υπόσχεση των κρατών για στήριξη των τραπεζών, εάν υπάρξει χρεοκοπία, ετέθησαν οι βάσεις για έναν στρεβλό ανταγωνισμό μεταξύ τραπεζών για το ποια θα δώσει περισσότερα δάνεια. Τα κίνητρα στρεβλώθηκαν από την κεντρικώς σχεδιασμένη απόφαση για μείωση των επιτοκίων και όποια τράπεζα δεν υπάκουε στα στρεβλά αυτά κίνητρα και δεν μείωνε τα επιτόκια απλώς θα έβγαινε από την κατευθυνόμενη τραπεζική αγορά αφού η ανάπτυξη των τραπεζών και όλης της οικονομίας στηρίχθηκε στα τεχνητώς φθηνά δάνεια. Για μεγαλύτερη ανάλυση του προβληματικού, κεντρικώς σχεδιασμένου, τραπεζικού συστήματος παραπέμπουμε τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη, πέραν του παρόντος έργου, στα περισσότερο περί του θέματος εξειδικευμένα έργα του Ludvig von Mises «The theory of money and credit» και του Murray Rothbard «The mystery of banking».

Όσον αφορά στην χώρα μας, όπως ανεφέρθη ανωτέρω, διαβάζοντας τον Χάγιεκ νομίζει κανείς ότι φωτογραφίζει την ελληνική πραγματικότητα των τελευταίων τουλάχιστον 40 ετών. Ο βασικός μύθος για την ελληνική κρίση έχει την ίδια ρίζα με τον μύθο για την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, ότι δηλαδή φταίει ο καπιταλισμός, ότι οι αγορές δεν μπορούν να ρυθμιστούν από μόνες τους και άρα χρειάζεται ισχυρή οικονομική παρέμβαση από πλευράς κομματικού κράτους, δηλαδή σοσιαλισμός. Όπως αποδεικνύει ο Χάγιεκ ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Είναι ο σοσιαλισμός και η παρέμβαση του κράτους στα οικονομικά των πολιτών του που οδήγησε στην κρίση. Σύμφωνα με τον Χάγιεκ η προσπάθεια του ανθρώπου να προβλέψει το μέλλον και να αυξήσει την ασφάλειά του, μέσω του μεγαλύτερου ελέγχου της οικονομίας, τελικά φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα. Η προσπάθεια των σοσιαλιστών είτε εκ δεξιών (εθνικοσοσιαλιστές) είτε εξ αριστερών (σοσιαλιστές, σοσιαλδημοκράτες, κομμουνιστές) να ελέγξουν την οικονομία προς επίτευξη ισότητας, ευημερίας και ανάπτυξης φέρνουν τελικά το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Διαλύουν κάθε ελπίδα για ανάπτυξη και ευημερία ενώ επιφέρουν την ισότητα στην φτώχια καθιστώντας όλους φτωχούς.

Για μια κατανόηση του σοσιαλιστικού προβλήματος.

Για να κατανοήσει καλύτερα ο αναγνώστης το πρόβλημα του σοσιαλισμού, θα παρουσιάσουμε συνοπτικώς την λειτουργία του οικονομικού συστήματος, σύμφωνα με την φύση του ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο που η οικονομική επιστήμη, όπως και οι υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες, γεννήθηκαν από την πρώτη επιστήμη δηλαδή την φιλοσοφία, της οποίας αντικείμενο είναι η φύση του ανθρώπου. Ο Adam Smith, που θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης, ξεκίνησε ως ηθικός φιλόσοφος και το πρώτο του βιβλίο, το οποίο και ο ίδιος θεωρεί ως το σπουδαιότερο είναι το «The theory of moral sentiments» (Η θεωρεία των ηθικών αισθημάτων). Όταν η οικονομική επιστήμη αποκοπεί από τις φιλοσοφικές της ρίζες, τότε καταντά μία απλή στατιστική ανάλυση απομακρυσμένη από τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου και δυστυχώς αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό τις τελευταίες δεκαετίες. O προσφάτως αποθανών Ronald Coase, επίσης βραβευθείς με το νόμπελ οικονομικών το 1991, σε πρόσφατο άρθρο του (2012) στο Harvard Business Review καλεί εμάς τους οικονομολόγους να σώσουμε της επιστήμη των οικονομικών από τους …εαυτούς μας (“Saving economics from economists”)/[1]/ λέγοντας ότι τα οικονομικά θα πρέπει να στραφούν στον αρχικό τους στόχο, την σπουδή δηλαδή του ανθρώπου και την μελέτη της επιχειρηματικότητας εν ευρείᾳ εννοίᾳ.

Τα Οικονομικά ως Επιστήμη Ελευθερίας, Ανθρωπισμού και Ευτυχίας!

Το έργο τούτο του Χάγιεκ αποτελεί έναν πραγματικό ύμνο προς την Ελευθερία. Έναν ύμνο που βασίζεται σε επιστημονικά τεκμηριωμένες απόψεις και όχι σε φθηνούς, άλογους και πολλές φορές παράλογους συναισθηματισμούς. Και γι αυτόν ακριβώς το λόγο το έργο του Χάγιεκ είναι βαθιά συναισθηματικό και ανθρώπινο. Η αγωνία του Χάγιεκ για το πώς ο άνθρωπος θα μπορέσει να ευτυχήσει και να μην οδηγηθεί πάλι στους καταστροφικούς πολέμους που προκάλεσε ο σοσιαλισμός (εθνικός ή διεθνιστικός) έστρεψε την προσοχή του μεγάλου οικονομολόγου στις ρίζες της οικονομικής επιστήμης, την φιλοσοφία και την μελέτη της φύσεως του ανθρώπου. Έτσι ο Χάγιεκ φθάνει στο επίκεντρο της ευτυχίας του ανθρώπου, ικανή και αναγκαία συνθήκη της οποίας είναι το πολυτιμότατον αγαθό της Ελευθερίας.

Ο αναγνώστης θα διαπιστώσει, μέσα από την ανάλυση του Χάγιεκ, την στρέβλωση των εννοιών. Θα καταλάβει ότι δημοκρατία και σοσιαλισμός είναι έννοιες μη συμβατές και ότι ελευθερία και σοσιαλισμός είναι έννοιες αντιφατικές. Ο άνθρωπος από την φύση του έχει ανάγκες. Επίσης από την φύση του κάθε άνθρωπος έχει μοναδικές δυνατότητες τις οποίες η φύσις του τον εξωθεί να τις εκδηλώσει, εκφράσει και πραγματώσει ως ικανότητες. Η έννοια που εμπεριέχει την εκδήλωση, έκφραση και πραγμάτωση των ικανοτήτων λέγεται επιχειρηματικότητα. Ο νόμος της ανομοιομορφίας στην φύση, όπου κανένα φύλλο γρασιδιού δεν είναι όμοιο προς ένα άλλο, μας διδάσκει ότι ουδείς άνθρωπος είναι ίδιος με κάποιον άλλον. Κι όμως ο σοσιαλισμός στρεβλώνοντας την έννοια της ισότητας έναντι του νόμου επιχειρεί, με τη βία, την ισότητα των ανθρώπων στον πλούτο, κατά παράβαση του νόμου της φύσεως. Οποία ύβρις! Το αποτέλεσμα, εξηγεί ο Χάγιεκ, είναι τελικά η ισότητα στην φτώχια, η υποβάθμιση, η ισοπέδωση και ο εκφυλισμός του ανθρώπου.

Προς ικανοποίηση λοιπόν των αναγκών του ο άνθρωπος αναπτύσσει και καλλιεργεί περαιτέρω τις ικανότητές του τις οποίες χρησιμοποιεί για να καλύψει ανάγκες ετέρων συνανθρώπων του. Κι εδώ έγκειται το μεγαλείο της ατομικής ελευθερίας και του κινήτρου προς βελτίωση της ατομικής καταστάσεως του ανθρώπου. Είναι η έννοια self-interest, που ανέπτυξε ο Ανταμ Σμίθ. Ο άνθρωπος θέλοντας να καλύψει τις δικές του ανάγκες οδηγείται από την φύση του να καλύψει τις ανάγκες των συνανθρώπων του. Το ατομικό συμφέρον είναι πλήρως ευθυγραμμισμένο με το συλλογικό συμφέρον σε αντίθεση με ό,τι θέλουν να μας πείσουν οι σοσιαλιστές, ότι το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τον εαυτό του έρχεται σε αντίθεση με το συμφέρον της κοινωνίας. Ο άνθρωπος που θέλει να ευημερήσει θα πρέπει να προσφέρει κάτι χρήσιμο στην κοινωνία, στους συνανθρώπους του και είναι αυτό το χρήσιμο που έδωσε νόημα στην έννοια χρήμα, έννοια που έχει επίσης διαστρεβλωθεί στην μέρες μας, καθώς και πολλές άλλες, όπως κέρδος, επιχειρηματίας, κλπ.

Ποιός κρίνει τι είναι χρήσιμο και τι όχι; 

Σοσιαλισμός ή Ελευθερία;   Κόλασις ή Ευτυχία;

Εδώ έρχεται το αμείλικτο ερώτημα που θέτει ο Χάγιεκ και εν γένει η Αυστριακή οικονομική σχολή: Ποιος κρίνει τι είναι χρήσιμο και τι όχι; Κατ’ επέκταση, ποιος κρίνει ποια θα είναι η τιμή εκάστου παραγόμενου προϊόντος και υπηρεσίας; Η απάντηση των σοσιαλιστών είναι ότι ο κριτής θα πρέπει να είναι μία κεντρική διοίκηση, μία ομάδα δηλαδή καλώς πληροφορημένων ανθρώπων που θα λάβουν υπ’ όψη τους όλες τις παραμέτρους, κόστη και οφέλη και θα καθορίσουν την τιμή. Ο Χάγιεκ έχει γράψει ειδική πραγματεία περί της χρήσης της πληροφόρησης στην κοινωνία («The use of knowledge in society»), εκδοθείσα το 1945 στο έγκριτο οικονομικό περιοδικό American Economic Review. Εκεί εξηγεί ότι η πληροφόρηση είναι φύσει αδύνατον να μπορεί να συγκεντρωθεί σε μία ομάδα ανθρώπων οι οποίοι έστω ότι έχουν τις καλύτερες των προθέσεων. Ακόμα δηλαδή και στην ουτοπική περίπτωση που η ομάδα αυτή των ανθρώπων είναι πραγματικοί άγγελοι και θέλουν μόνον το καλό όλων των υπολοίπων ανθρώπων είναι αδύνατον να λάβουν την σωστή απόφαση για όλους τους ανθρώπους. Απόδειξη του πόσο επιζήμια μπορεί να καταστεί μία τέτοια λάθος απόφαση, αποτελεί η ανωτέρω ανάλυση των αιτιών της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσεως. Απλούστατα, η ομάδα των «αγγέλων», που αποφάσισαν στην κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ να ορίσουν την τιμή του χρήματος, αποφάσισαν λάθος. Δεν αποφάσισαν λάθος επειδή δεν είναι άγγελοι. Τουναντίον, υποθέτοντας ότι είναι άγγελοι και πράγματι ήθελαν το καλό της κοινωνίας, να αποκτήσει κάθε άνθρωπος ένα φθηνό σπίτι (οποία ευγενής πρόθεσις!), έφεραν την καταστροφή. Η παροιμία ότι «ο δρόμος προς την κόλαση είναι σπαρμένος με καλές προθέσεις» φαίνεται να επαληθεύεται για μία ακόμα φορά. Ο τίτλος του βιβλίου του Χάγιεκ θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν «ο δρόμος προς την κόλαση»!

Τιμή! Ποιος έχει Τιμή;

Η απάντηση του Χάγιεκ, των αυστριακών οικονομολόγων αλλά και της οικονομικής επιστήμης γενικότερα, στο ερώτημα ποιος πρέπει να καθορίσει την τιμή, καταλήγει να είναι τούτη: η Αγορά./[2]/ Ιδού άλλη μία στρεβλωμένη έννοια που την ακούμε συχνά χρωματισμένη μάλλον αρνητικά. Η αγορά, αρχαία ελληνική λέξη, περιγράφει τον τόπο συναθροίσεως των ελευθέρων πολιτών για να συναλλάξουν, να αγορεύσουν, να ανταλλάξουν προϊόντα, υπηρεσίες, σκέψεις και ιδέες. Η πληροφορία που δίδει ο κάθε πολίτης περί του τι παρήγαγε, θα συναντήσει την πληροφορία του κάθε αγοραστή περί του τι θέλει να αγοράσει και στην βάση της ελεύθερης επιλογής τους, η όποια συναλλαγή θα γίνει ελευθέρως και αβιάστως. Η εθελοντική συναλλαγή αποτελεί την βάση του νόμου της προσφοράς και της ζητήσεως ο οποίος θα λειτουργήσει νομοτελειακά και θα καθορίσει την τιμή με τρόπο που ενσωματώνει αυτόματα και χωρίς την παρέμβαση κανενός κεντρικού μηχανισμού όλες τις ατομικές πληροφορίες των δεκάδων, εκατοντάδων, χιλιάδων και εκατομμυρίων ανθρώπων με τον δικαιότερο, ηθικότερο και οικονομικώς αποτελεσματικότερο τρόπο ως συνέπεια της λειτουργίας της Οικονομίας της Φύσεως.

Συναγωνισμός ή Ανταγωνισμός;

Μία άλλη επίσης ταλαιπωρημένη έννοια έρχεται εδώ να παίξει καθοριστικό ρόλο: η έννοια του ανταγωνισμού. Να σημειωθεί ότι είναι ατυχής η μεταφορά του αγγλικού όρου competition ως ανταγωνισμός και ίσως φέρει μέρος της ευθύνης για την αρνητική φόρτιση της λέξεως. Η ορθή μεταφορά είναι συναγωνισμός (συν-αγωνισμός < συν-αγωνίζομαι, από δε το λατινικό cum προέρχεται το αγγλικό com-petition). Πράγματι η λέξη antagonism έχει περισσότερο αρνητική χροιά και στην αγγλική. Ίσως θα πρέπει να διδαχθούμε από τους ξένους, που κρατούν ζωντανή την ελληνική γλώσσα, μέσα στην γλώσσα τους, όταν ορισμένοι υποτίθεται πνευματικοί ταγοί –καθοδηγητές– θεωρούν την αρχαία ελληνική νεκρή γλώσσα. Οποία κατάντια! Ο συναγωνισμός λοιπόν ενέχει την ευγενή άμιλλα, την προσπάθεια κατά τον Όμηρο «υπείροχον έμμεναι άλλων» (να υπερέχεις πάντων των άλλων) σε ό,τι κάνεις, σε ό,τι ειδικεύεσαι, σε όποιες ικανότητες καλλιεργείς, διότι είναι χρέος σου, χρέος προς την κοινωνία να προσφέρεις τον καλύτερο εαυτό σου και αναγνωρίζοντας αυτό η κοινωνία, η αγορά, θα σε αμείψει ανάλογα, οπότε θα μεγιστοποιήσεις το κέρδος σου. Ακόμη μία δυστυχώς κακοποιημένη έννοια.

Το Κέρδος, η Ηθική, το ανήθικον και η αντί-Ηθική.

Το κέρδος σύμφωνα με τις κοινωνικές επιστήμες είναι ο οδηγός του ανθρώπου στο να αποφασίσει τι να κάνει, τι να παράγει και τι να προσφέρει στην κοινωνία. Εάν ο άνθρωπος δεν κατευθύνετο από το κέρδος (όπως επιθυμούν οι σοσιαλιστές, να αλλάξουν δηλαδή την φύση του ανθρώπου και συνεπώς να τον κακοποιήσουν), τότε τίποτε από όλα όσα χαιρόμαστε σήμερα δεν θα υπήρχε! Δεν θα υπήρχε καμμία πρόοδος, κανένας πολιτισμός. Από την ανακάλυψη της φωτιάς έως το διαστημόπλοιο, η κινητήριος δύναμη του ανθρώπου είναι το κέρδος, δηλαδή η ωφέλεια και η βελτίωση των συνθηκών του. Το κέρδος δεν είναι ανάγκη βέβαια να είναι πάντα οικονομικό. Η επιστήμη της ψυχολογίας διδάσκει ότι το κοινωνικό και συναισθηματικό κέρδος του ανθρώπου είναι πολύ σημαντικό και εξηγεί την έκφραση της αλληλεγγύης, του εθελοντισμού, του αλτρουισμού, ακόμα και της θυσίας του ανθρώπου για τον συνάνθρωπό του. Φυσικά με την ευρύτερη έννοια του καθολικού νόμου περί «Οικονομίας της Φύσεως», όλες οι ανωτέρω εκφράσεις του κέρδους αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου Οικονομικού μεγέθους.

Ο κεντρικός σχεδιασμός εκτός από την ζημία που κάνει στο οικονομικό πεδίο με την επιβολή τιμών, έχει αρνητικές επιπτώσεις και σε κάτι πολύ βαθύτερο και ουσιαστικότερο. Αφαιρώντας την επιλογή από τον άνθρωπο, δεδομένου ότι τα πάντα τα κάνουν οι «αρμόδιες υπηρεσίες» είναι ένα άκρως ανήθικο σύστημα γιατί αφαιρεί από τον άνθρωπο την ελεύθερη έκφρασή του και ικανοποίηση να δράσει προς όφελος του συνανθρώπου του. Μάλιστα ο Χάγιεκ προχωρά ένα βήμα πιο πέρα χαρακτηρίζοντας τον σοσιαλισμό αντί-ηθικό (anti-moral), κάτι πολύ χειρότερον του ανήθικου. Ο ανήθικος απλώς δεν έχει ηθική, στερείται ηθικής (στερητικό α + ήθος). Ο αντί-ηθικός όμως εναντιώνεται, πολεμά και εχθρεύεται την ηθική των άλλων και προσπαθεί να τους διαφθείρει, να τους στερήσει την ελευθερία τους, την δυνατότητα να επιλέξουν και να χαρούν ή να λυπηθούν από την επιλογή τους (να κερδίσουν δηλαδή ή να χάσουν) και έτσι να μάθουν από αυτήν εξελικτικά.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα διαφθοράς των εννοιών και μάλιστα σχετικά πρόσφατο είναι ο λεγόμενος «φόρος αλληλεγγύης». Η αλληλεγγύη έχει έννοια και είναι αλληλεγγύη όταν δίδεται εθελοντικά και είναι αποτέλεσμα της ελευθέρας βουλήσεως! Δεν υπάρχει αλληλεγγύη όταν αυτή είναι υποχρεωτική και διατεταγμένη!! Δεν καθίσταται ηθικός κάποιος με το ζόρι! Μόνον αυτοβούλως και εθελοντικά μπορεί να καταστεί κάποιος ηθικός, αναλαμβάνοντας την ευθύνη των πράξεών του. Η έννοια της ηθικής δεν υφίσταται, δεν υπάρχει και απόλλυται σε ένα καθοδηγούμενο περιβάλλον κεντρικού σχεδιασμού δηλαδή σοσιαλισμού. Η ηθική έχει έννοια μόνον σε περιβάλλον ελευθέρας βουλήσεως όπου ο άνθρωπος ελεύθερα αποφασίζει, επιλέγει και φέρει ακεραία την ευθύνη της επιλογής του. Δεν είμαι ηθικός όταν δίνω χρήματα σε κάποιον άπορο από την τσέπη ενός άλλου. Αυτό λέγεται κλοπή. Είμαι ηθικός μόνον όταν δίνω χρήματα από την τσέπη μου με τη θέλησή μου και όχι κατόπιν άνωθεν επιταγής.

Ο σοσιαλισμός σύμφωνα με τον Χάγιεκ είναι βαθιά αντί-ηθικός διότι καταργεί την ελευθερία του ανθρώπου, καταργεί την δυνατότητα επιλογής του, καταργεί τον συναγωνισμό, την βασικότερη λειτουργία της ελεύθερης οικονομίας και, κατ’ επέκταση, το επιχειρείν και την επιχειρηματικότητα. Τελικά η απόφαση μιας ομάδας ανθρώπων να επιβληθούν στους υπόλοιπους ανθρώπους (μειοψηφικής ή πλειοψηφικής, αδιάφορον, κατά παράβαση των αρχών της Δημοκρατίας) είναι βαθιά αντί-ηθική πράξη. Το συνδικάτο το οποίο θα ζητήσει από την εκάστοτε κυβέρνηση να προστατεύσει τα προνόμιά του, να περιορίσει την πρόσβαση άλλων στο επάγγελμα, να αυξήσει τις τιμές ή τους μισθούς τους, να ορίσει κατώτατους μισθούς ή ύψος ενοικίων κλπ. δρα προς το συμφέρον της συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων και προς ζημίαν όλων των υπολοίπων. Την εργασία αυτή την κάνει καλύτερα από όλους ο συναγωνισμός. Και μάλιστα με τον ηθικότερο τρόπο. Όταν το εκάστοτε συνδικάτο προστατεύεται κομματο-κρατικά και εναντιώνεται στον συναγωνισμό, δεν έχει κανένα κίνητρο προς βελτίωση του προϊόντος ή της υπηρεσίας που παρέχει, αφού ο πολίτης θα συνεχίσει να πληρώνει υψηλό αντίτιμο που δεν καθορίζεται από τον συναγωνισμό αλλά από την κυβέρνηση. Άρα, όταν περιορίζεται ο συναγωνισμός η κοινωνία απομακρύνεται από την ηθική διότι μειώνονται οι δυνατότητες επιλογής./[3]/ Όταν τα κίνητρα στρεβλώνονται ολόκληρη η οικονομία αρχίζει να πάσχει. Όμως, όπως είδαμε το πρόβλημα είναι η έλλειψη συναγωνισμού. Κάθε κίνηση από μέρους της κεντρικής κυβέρνησης να μειώσει τον συναγωνισμό είναι όχι μόνο οικονομικά λανθασμένη, όχι μόνο ανήθικη αλλά και αντί-ηθική σύμφωνα με τον Χάγιεκ.

Ο Σοσιαλισμός παράγει ηθική κρίση και συνεπώς οικονομική κρίση.

Διαπιστώνουμε ότι ο Χάγιεκ ως μεγάλος διανοητής δεν εστιάζει μόνο στην οικονομική ευημερία του ανθρώπου αλλά τονίζει ιδιαίτερα το θέμα της ηθικής. Η παγκόσμια οικονομική κρίση είναι τελικά αποτέλεσμα της ηθικής κρίσεως που ενέχει ο σοσιαλισμός, στον βαθμό που φυσικά εφαρμόζεται. Στην ακραία του μορφή ο σοσιαλισμός καταλήγει να είναι ολοκληρωτισμός (βλ. Σοβιετική Ένωση και Χιτλερική Γερμανία). Στον βαθμό που εφαρμόζεται ο σοσιαλισμός, σε αυτόν τον βαθμό επιφέρει και την ηθική κατάπτωση. Είναι ηθική κατάπτωση ο ορισμός των επιτοκίων από την κεντρική τράπεζα και όχι από την αγορά και τον συναγωνισμό των τραπεζών. Είναι ηθική κατάπτωση τα κλειστά επαγγέλματα, είναι ηθική κατάπτωση όταν οι κυβερνήσεις αντί να προάγουν τον συναγωνισμό τον περιορίζουν. Στην Ελλάδα ο σοσιαλισμός εφαρμόζεται σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι στις υπόλοιπες δυτικές χώρες (μεγαλύτερος βαθμός παρεμβάσεως του κράτους στην οικονομία) και έχει επιφέρει και μεγαλύτερη ηθική κατάπτωση, την μεγίστη διαφθορά. Είμαστε τελευταίοι διεθνώς όσον αφορά στον εθελοντισμό. Ο λόγος απλούστατος: η πολιτική και πνευματική ηγεσία του τόπου, μάς έχει πείσει ότι οφείλει να μεριμνά για τα πάντα το κράτος και άρα ο πολίτης δεν χρειάζεται να κάνει τίποτα. Τελικά η ηθική κρίση έφερε την οικονομική κρίση που κτύπησε πρώτα την πόρτα της ηθικώς καταπεπτωκυίας Ελλάδος και μετά κτύπησε και την υπόλοιπη σοσιαλιστική Ευρώπη.

Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαία μία επισήμανση. Όπως εξηγεί ο Χάγιεκ δεν είναι ότι οι Γερμανοί της χιτλερικής Γερμανίας ήταν χειρότεροι από τους άλλους ανθρώπους. Είναι ο σοσιαλισμός (εθνικός στην προκειμένη περίπτωση) που οδηγεί στην ηθική κατάπτωση και αφαιρεί από τον άνθρωπο την ανθρωπιά του προσπαθώντας να αλλάξει και διαστρέψει την φύση του, όπως είπαμε νωρίτερα. Παρομοίως, δεν είναι οι Έλληνες χειρότεροι από τους υπολοίπους λαούς. Δεν είναι π.χ περισσότερο φοροφυγάδες από τους άλλους λαούς, όπως αρέσκονται να λένε οι σοσιαλιστές. Έχουν οδηγηθεί στην φοροδιαφυγή στην προσπάθειά τους να αμυνθούν έναντι του κλεπτοκρατικού σοσιαλιστικού κράτους των τελευταίων 40 ετών.

Ο σοσιαλισμός, εξηγεί πολύ εύστροφα ο Χάγιεκ, με την ελιτίστικη τακτική του θεωρεί εμμέσως τους ανθρώπους παιδιά ή νήπια, ανίκανους να αποφασίσουν για τις τύχες τους, ανίκανους να λάβουν αποφάσεις για τον εαυτό τους και έρχεται αυτός ως καθοδηγητής να καθορίσει τις τιμές και να επιβάλει στους ανθρώπους τι θα επιλέξουν. Ο ελιτισμός του σοσιαλισμού οδηγεί στον ρατσισμό και τον ολοκληρωτισμό. Η κατηγορία π.χ. ότι οι Έλληνες είναι φοροφυγάδες ή ότι οι Γερμανοί ρέπουν στον ολοκληρωτισμό και τέτοια παρόμοια είναι επικίνδυνα στερεότυπα κατά τον Χάγιεκ. Η σοσιαλιστική «ελίτ» που επιχειρεί να αλλάξει την πραγματική φύση του ανθρώπου (η οποία είναι να κοιτάζει έκαστος το ατομικό του όφελος μέσω της προσφοράς στο σύνολο), επιβάλλοντας φόρους, τιμές και μισθούς όπως αυτή νομίζει σωστό στρεβλώνει τα κίνητρα του ανθρώπου και τον οδηγεί σε επικίνδυνες ατραπούς. Ουδεμία «ελίτ» έχει το δικαίωμα να επιβάλλεται στους ανθρώπους και να αίρει την ευθύνη από αυτούς. Μόνον ο συναγωνισμός και η ελεύθερη επιλογή του ανθρώπου, άρα η αγορά, θα καθορίσουν την τιμή και τον μισθό και θα αναδείξουν το αποτέλεσμα (κέρδος ή ζημία) το οποίον θα το επωμισθεί εξ ολοκλήρου ο ελεύθερα επιλέγων πολίτης. Όπως πολύ σωστά εξηγεί ο Χάγιεκ ο ρόλος του κράτους πρέπει να περιορίζεται στην τήρηση των θεσμών και των νόμων, ίδιων για όλους άνευ εξαιρέσεων, ισονομία, και στην διευκόλυνση και προώθηση του συναγωνισμού.

It all began as usual with the Greeks!

Είναι πραγματικά κρίμα που εδώ στην Ελλάδα, την κοιτίδα του πολιτισμού της ελευθερίας, έχουμε παρεκκλίνει τόσο προς τον ολισθηρό σοσιαλιστικό δρόμο προς την δουλεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη φράση του βιβλίου «Economic thought before Adam Smith» (Η οικονομική σκέψη πριν τον Άνταμ Σμίθ), ενός άλλου μεγάλου οικονομολόγου της αυστριακής σχολής του Murray Rothbard είναι: “It all began as usual with the Greeks” «Όπως συνήθως, όλα ξεκίνησαν με τους Έλληνες». Πράγματι ξεκίνησαν με αυτούς διότι ήταν αυτοί που όχι μόνον δημιούργησαν την φιλοσοφία, αλλά την ανήγαγαν σε Επιστήμη, την επιστήμη του Ορθού Λόγου. Όπως είπαμε από την φιλοσοφία εκπηγάζουν και όλες οι κοινωνικές επιστήμες, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής./[4]/ Η σημερινή αφθονία αγαθών, η τεχνολογική πρόοδος, η πνευματική πρόοδος, οφείλεται στον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς (στον βαθμό φυσικά που λειτουργεί). Η πρόοδος, η εξέλιξη, έχει την βάση της στην ελευθερία. Οι αρχαίοι Έλληνες είναι φυσικά παγκοσμίως οι πρώτοι διδάξαντες την ελευθερία και γι’ αυτό αναφέραμε ότι ο πολιτισμός τους είναι ο Πολιτισμός της Ελευθερίας.

Είναι χάρη στο ελεύθερο σύστημα παιδείας, που άνθισαν τόσες φιλοσοφικές σχολές και ακαδημίες με αποτέλεσμα την γένεση του πολιτισμού, της φιλοσοφία και όλων των επιστημών. Βλέπετε, στην Αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε υπουργείο παιδείας που να υπαγορεύει τι θα διδάσκει κάθε σχολή. Δεν υπήρχαν συνδικαλιστές να απαγορεύουν την ιδιωτική παιδεία, την ελεύθερη δηλαδή προσφορά παιδείας από κάθε διανοητή-στοχαστή ή φιλόσοφο και γι’ αυτό υπήρξε η μεγάλη άνθιση των γραμμάτων, της παιδείας και του πολιτισμού εν γένει. Όταν το αρχαίο ελληνικό πνεύμα έχασε το περιβάλλον ελευθερίας και υποδουλώθηκε σε ποικίλους κατακτητές, ο Μεσαίων κτύπησε την ανθρωπότητα.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ μία άγνωστη πτυχή της αρχαίας Ελλάδος που έχει να κάνει με την τεχνολογική και υλική πρόοδο πέραν των πνευματικών αναζητήσεων. Ο Άρθουρ Κλάρκ φυσικός και μαθηματικός, γνωστότερος ίσως ως συγγραφέας διηγημάτων επιστημονικής φαντασίας, έγραψε ότι εάν οι Έλληνες συνέχιζαν την τεχνολογική πρόοδο που είχε δυναμικά ξεκινήσει στην ελληνιστική περίοδο (Κτησίβιος, Ήρων ο Αλεξανδρεύς, κλπ), η ανθρωπότης θα είχε φθάσει στο φεγγάρι το πολύ έως το 1000 μ.χ και σήμερα θα είχαμε πιθανώς κατακτήσει τα πρώτα κοντινά άστρα του γαλαξία μας. Θα έπρεπε να περάσουν άνω των 15 αιώνων ανελευθερίας και σκότους για να διασκορπιστεί το διαχειμάζον ελληνικό φως της ελευθερίας μέσω της Ιταλίας στην Ευρώπη (διαφωτισμός) και τελικά στην Αμερική, όπου και κατέστη η βάση δημιουργίας του αμερικανικού συντάγματος το οποίο με τη σειρά του δημιούργησε το λεγόμενο αμερικανικό όνειρο για εκατομμύρια ανθρώπους. Είναι η ελληνική έννοια της ατομικής ελευθερίας, της Ατομικότητος, που εφαρμόστηκε στην Οικονομία και έφερε την επανάσταση στην ανθρωπότητα˙ την καινοτομία και την πρόοδο.

Η Ελλάς ας ξανανάψει την δάδα του πολιτισμού, ανάβοντας την δάδα της Ελευθερίας!

Είναι καιρός με αφορμή την μετάφραση στα ελληνικά του μεγαλειώδους αυτού έργου του Χάγιεκ, η Ελλάς να ξανανάψει την δάδα του πολιτισμού, ανάβοντας πρώτα την δάδα της Ελευθερίας, διδάσκοντας για άλλη μια φορά την ανθρωπότητα πως άνευ ατομικής ελευθερίας ουδέν επιτυγχάνεται. Είναι χρέος μας να διαλύσουμε την σοσιαλιστική ψευδαίσθηση που μόνον κρίσεις, καταστροφές και δυστυχία μας έχει φέρει και να διδάξουμε εμείς οι Έλληνες τους υπνωτισμένους σήμερα Ευρωπαίους και Αμερικανούς που διολισθαίνουν προς τον σοσιαλισμό, ότι η πολυχρησιμοποιούμενη λέξη ‘σοσιαλδημοκρατία’ είναι μία κωμικοτραγική αυτοαναιρούμενη έννοια, όπως εξηγεί ο Χάγιεκ, και ότι οι οικονομικές εξουσίες μαζεμένες σε μία κεντρική τράπεζα, η οποία δεν υπόκειται σε κανέναν συναγωνισμό, μόνο δεινά θα φέρνουν.

Δυστυχώς σήμερα που και η Ευρώπη και η Αμερική προσπαθούν να βγουν από την κρίση με μέτρα που μας έφεραν στην κρίση (τύπωμα χρήματος, δάνεια, χαμηλά επιτόκια), ο Χάγιεκ γίνεται περισσότερο επίκαιρος από ποτέ. Σύμφωνα με τον Χάγιεκ, εάν θέλουμε να προχωρήσουμε μπροστά ως ανθρωπότης γενικά και ως κράτη και έθνη ξεχωριστά, οφείλουμε να επιστρέψουμε στις φιλελεύθερες ιδέες του 19^ου αιώνα. Και ακριβώς εδώ είναι ο ρόλος που έχει να παίξει η Ελλάς. Οι φιλελεύθερες ιδέες του 19^ου αιώνα δεν είναι άλλες παρά οι ιδέες των Ελλήνων, περί ελευθερίας, περί ατομικής ευθύνης, περί σεβασμού της ατομικής ιδιοκτησίας, με μία λέξη περί Ατομικότητας. Η χώρα μας όχι μόνο μπορεί να βγει από την κρίση αλλά οφείλει να διδάξει και πάλι στην ανθρωπότητα την Ελευθερία και την ατομική Ευθύνη. Οφείλουμε να επισκεφθούμε ξανά, να μελετήσουμε και να ξανά-ανακαλύψουμε την αρχαία σοφία περί Ελευθερίας επί της οποίας στηρίζεται και θεμελιώνεται ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς, του μόνου συστήματος που εγγυάται την ευτυχία και ευημερία του ανθρώπου! Η Ελλάς φώτισε την ανθρωπότητα και η Ελλάς οφείλει να την ξαναφωτίσει τώρα που το σκότος του σοσιαλισμού φαίνεται να καλύπτει τον Δυτικό πολιτισμό, καθώς όπως λέει και μία εσωτερική ρήση, «εξ’ Ελλάδος η λύτρωσις»!

Copyright ©  Δρ. Αθανάσιος Χύμης,  Οικονομoλόγος.

 Αθήναι, 19^η. Οκτωβρίου 2013.

Ἐπιτρέπεται ἢ καὶ «ἐπιβάλλεται» ἡ περιορισμένη ἀντιγραφὴ

        καὶ χρῆσις τῶν ἄρθρων τῆς παρούσης ἱστοσελίδος,

ὑπὸ τὴν ῥητὴν Ὑποχρέωσιν τοῦ ἐνεργοῦντος νὰ ἀναφέρῃ τὸν Συγγραφέα,

      ὡς καὶ τὴν πηγὴν προελεύσεως, ὡς ὁ νόμος ὁρίζει.

---

[1] http://hbr.org/2012/12/saving-economics-from-the-economists

[2] Η απάντηση αυτή της Αυστριακής σχολής στο ερώτημα ποιός είναι ο κριτής είναι εξέλιξη της Πρωταγορικής ρήσεως «Πάντων χρημάτων (χρησίμων δηλαδή πραγμάτων) μέτρον άνθρωπος»

[3] Ηθική από μόνη της δεν υπάρχει. Ηθική στην φύση δεν υπάρχει. Την ηθική την φέρει ο άνθρωπος στο δημιουργημένο σύμπαν με την δυνατότητα επιλογής που έχει, η ηθική είναι αποτέλεσμα της ελευθερίας. Μόνον ο ελεύθερος άνθρωπος ο οποίος φέρει ευθύνη της επιλογής του και άρα θα υποστεί το αποτέλεσμα της επιλογής του (κέρδος ή ζημία) μπορεί να κριθεί για την ηθική της πράξεώς του. Η απώλεια επιλογής και βαθμών ελευθερίας μειώνει την ηθική στην κοινωνία. Ο Σοσιαλισμός λοιπόν είναι βαθιά ενάντιος στην ηθική. Καταπολεμά αυτήν, μειώνει αυτήν και έτσι ο Χάγιεκ τον αποκαλεί όχι ανήθικο αλλά κάτι περισσότερο, αντί-ηθικό! Ένας έτερος μεγάλος οικονομολόγος της αυστριακής σχολής ο Henry Hazlitt έχει γράψει διεξοδικά περί του θέματος της ηθικής στο μνημειώδες έργο του «The foundations of morality» (Τα θεμέλια της ηθικής) εκδοθέν το 1964.

[4] Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του ο Rothbard το αφιερώνει στην συμβολή των αρχαίων Ελλήνων στην επιστήμη των οικονομικών. Είναι εντυπωσιακό πόσες έννοιες που χρησιμοποιούνται σήμερα και αποτελούν την βάση της οικονομικής επιστήμης, είχαν αναπτυχθεί από τους αρχαίους Έλληνες. Έτσι, σύμφωνα με τον Rothbard, ο Ησίοδος ανέπτυξε την έννοια της σπάνεως των πλουτοπαραγωγικών πηγών (scarcity), και μίλησε για τον συναγωνισμό καθώς και την ανάγκη του Νόμου και των Θεσμών προς αποτροπή της κλοπής και άλλων βλαπτικών πράξεων. Ο Δημόκριτος είναι ο πατέρας της θεωρίας της υποκειμενικής χρησιμότητας (subjective utility theory) και εξήγησε την επίδραση της προσφοράς και της ζητήσεως στην υποκειμενική αξία των αγαθών, ενώ ο Πλάτων και ο Ξενοφών τόνισαν και ανέπτυξαν την σημασία του καταμερισμού της εργασίας (division of labor), ο οποίος προκύπτει από τον φυσικό Νόμο της Ανομοιότητος. Τέλος, ο Δημόκριτος και ο Αριστοτέλης, υπέρμαχοι της ατομικής ιδιοκτησίας, εξήγησαν ότι μόνο ένα σύστημα ατομικής ιδιοκτησίας προσφέρει την ευκαιρία στον άνθρωπο να δράσει ηθικά και να κάνει πράξη την αλληλεγγύη και την εθελοντική προσφορά. 

---